Hoe voel jij je? Emoties en presteren

Wat is een emotie?
Een emotie is een subjectieve, psycho-fysiologische reactie op een echte of ingebeelde gebeurtenis1.
Subjectief wil zeggen dat het niet zozeer belangrijk is wat er feitelijk is gebeurd, maar vooral hoe jij het interpreteert. Je stelt jezelf de vraag: wat betekent de gebeurtenis voor jou?
Psycho-fysiologisch betekent dat er zowel een psychologische reactie is – van psycho – en dat er een lichamelijke reactie is – van fysiologisch.
Verder staat er ook in deze definitie dat de gebeurtenis waar je op reageert niet waargebeurd hoeft te zijn. Je kunt ook emotioneel reageren op iets wat je je inbeeld. Zo kun je bijvoorbeeld al gevoelens van trots en blijschap ervaren wanneer je inbeeldt dat je de beker omhoog houdt op het kampioenschapstoernooi aan het einde van het seizoen.
 
Waar komt een emotie vandaan?
Hoe emoties ontstaan en hoe ze worden ervaren is afhankelijk van wat we in de psychologie cognitive appraisal of person-environment interaction noemen. Deze Engelse uitleg betekent simpel gezegd: de waardering die je geeft aan een gebeurtenis.
Je stelt jezelf de vraag: “wat vind ik van de gebeurtenis?”.

• ik vind het eng – je voelt je bang, bedreigd of onzeker.
• Ik vind het leuk – je voelt je blij, gelukkig of op je gemak
• Ik vind het stom – je voelt je boos, ongelukkig, jaloers
• Et cetera.

 
Je kunt hier heel veel verschillende antwoorden op geven. Bij elk antwoord dat je kunt geven hoort een emotie.

Behalve wat we vinden van een gebeurtenis, bepaalt het belang van de gebeurtenis ook hoe we een emotie ervaren. Je kunt iets stom vinden, maar onbelangrijk. Het zal jou dan emotioneel niet zoveel raken. Je laat het van je af glijden. Je kunt ook iets stoms heel belangrijk vinden en dan kun je het maar niet uit je hoofd zetten. Dit geldt uiteraard ook voor alle andere waarderingen.
 
Emoties en presteren
Hebben emoties veel invloed op hoe je presteert? Ja, zeker! Dit komt omdat emoties op drie belangrijke manieren invloed hebben op jou.
 
Allereerst hebben ze invloed op jouw motivatie. Wanneer je positieve emoties ervaart bij een situatie, ben je meer geneigd er naartoe te gaan of er iets mee te doen. Als je negatieve emoties ervaart bij iets, wil je je er vanaf wenden. Een voorbeeld: een atleet mag deelnemen aan de Nederlandse kampioenschappen. Dit is de eerste keer dat hij zich gekwalificeerd heeft en hij vindt het heel erg spannend. Zo spannend zelfs dat hij de dag voor de wedstrijd misselijk wordt. Deze ervaring geeft hij een negatieve waardering – hij is niet gewend dat hij misselijk wordt en denkt dat het betekent dat hij er niet klaar voor is. Op de dag van de kampioenschappen heeft hij geen zin in de wedstrijd en hij voert zijn warming-up niet optimaal uit…
 
Emoties hebben ook gevolgen voor hoe je lichaam voelt. Emoties die je sterk ervaart veroorzaken spanning in je lichaam. De hoeveelheid spanning die je ervaart, beinvloedt hoe goed je kunt presteren2. In sommige situaties is meer spanning goed voor prestatie, zoals wanneer je brute kracht nodig hebt. Gewichtheffers en vechtsporters gebruiken soms routines waarin ze zichzelf op “psychen” voordat ze op gaan. Ze verhogen hun spanning om goed te kunnen presteren, en gebruiken hier vaak emoties voor. De beroemde Nieuw Zeelandse Hakka is ook een mooi voorbeeld van een spanning-verhogende routine. Maar hoge lichamelijke spanning werkt negatief op de fijne motoriek3. Sporten als boogschieten en biatlon, en een strafbal schieten in hockey of voetbal zijn voorbeelden van prestaties die vragen om precisie en goede fijne motoriek4.
 
Tenslotte hebben emoties invloed op je aandacht. Deze invloed loopt ook via spanning. Wanneer je niet teveel spanning ervaart, kun je je breed focussen. Dit is handig als je bijvoorbeeld een veldsport speelt, of in het wielrennen je ploeggenoten en tegenstanders in de gaten moet houden. Hoge spanning versmalt je focus. Je hersenen kunnen niet meer je hele gezichtsveld echt waarnemen, waardoor je informatie uit de periferie, de zijkanten van je gezichtsveld, mist.
 
Dus, wanneer je de volgende keer denkt dat je die emoties gewoon moet onderdrukken of negeren, denk dan nog eens na! Je kunt namelijk niet voorkomen dat je iets voelt. Het werkt beter om jezelf goed te leren kennen en te weten hoe je op verschillende situaties reageert. Hierdoor kun je veranderen hoe je een gebeurtenis waardeert.
We gaan terug naar de atleet die meedoet aan de Nederlandse kampioenschappen. Omdat hij de zenuwen en misselijkheid negatief heeft gewaardeerd, heeft hij geen zin in de wedstrijd en doet hij zijn warming-up niet goed, met alle gevolgen van dien voor zijn prestatie. Maar het kan ook anders lopen. In het jaar daarna weet hij dat hij zich zo kan voelen voor bepaalde wedstrijden. Hij heeft geleerd dat die zenuwen en misselijkheid betekenen dat de wedstrijd voor hem belangrijk is. Dit vind hij positief – hier doet hij het voor, hier kan hij laten zien wat hij in huis heeft. Het jaar erop kwalificeert hij zich opnieuw. En weer voelt hij zich super zenuwachtig van tevoren, maar ook gemotiveerd om het beter aan te pakken dan vorig jaar. Hij voelt zich tijdens zijn warming-up behoorlijk gespannen en besteedt daarom wat meer tijd aan inlopen en rekoefeningen, iets wat hij rustgevend vind. Wanneer hij voelt dat hij het juiste spanningsniveau heeft, gaat hij pas zijn laatste voorbereidingen treffen en loopt hij naar de start.
Hij is helemaal scherp. Gereed… pang! Goud!
 

1. Bakker, F. & Oudejans, R. (2012). Sportpsychologie. Nederland, Arko Sports Media.
   
2. Hanin, Y. L., (1995). Individual zones of optimal functioning (IZOF) model: an ideographic approach to performance anxiety. In K. Henschen & W. Straub (Eds),  Sport psychology: An analysis of athlete behavior (pp 109-119). Ithaca, NY: Movement.
3. Bernier, M., Codron, R., Tienot, E., & Fournier, J. F. (2011). The attentional focus of expert golfers in training and competition: A naturalistic investigation. Journal of Applied Sport Psychology, 23, 326-341.
4. Vickers, J. N, & Williams A. M. (2007). Performing under pressure: The effects of physiological arousal, cognitive anxiety, and gaze control in biathlon. Journal of Motor Behavior, 39, 381-394.

 
Op deze website vond ik ook een goede uitleg van aandacht in sport:
 
Ik ben benieuwd hoe jij omgaat met emoties in jouw sport. En herken je dingen uit dit artikel, of staat er wat in wat voor jou nuttig is?
Waar wil je meer over weten?